SƯ ĐOÀN BỘ BINH 309 (ĐOÀN BẮC SƠN)

Tháng 6 năm 1978, BCH Trung ương Đảng đã họp và ra nghị quyết Trung ương IV. Triển khai nghị quyết này, ngày 6 tháng 9 năm 1978, thay mặt cho Bộ tư lệnh Quân khu 5, đồng chí Thiếu tướng Đoàn Khuê - Tư lệnh kiêm Chính uỷ đã ký quyết định lâm thời số 250/QĐ thành lập Sư đoàn 309.
Tổ chức biến chế của Sư đoàn bộ binh 309 gồm: E bb 31, E bb 812, E pháo binh 36, 7 tiểu đoàn binh chủng chiến đấu bảo đảm như: Phòng không , Trinh sát, Công binh, Thông tin, Vận tải ,Quân y, Huấn luyện, ... , cùng ba cơ quan cấp phòng gồm : Tham mưu, Chính trị, Hậu cần, trực thuộc Sư đoàn.
Bộ tư lệnh Sư đoàn bb 309 khi thành lập có các đ/c : - Thượng tá Lê Chí Thuận, nguyên F trưởng, kiêm bí thư Đảng uỷ Đoàn 332, Quân khu 5, giữ chức Tư lệnh. Thượng tá Nguyễn Văn Chuớc, nguyên chính uỷ trường Hạ Sỹ Quan, Quân khu 5, quyền Chính uỷ Sư đoàn. Thượng tá Lê Tá, nguyên Tư lệnh phó Sư đoàn 2 (QK 5), giữ chức Tư lệnh phó Sư đoàn. Trung tá Trần Dực, nguyên quyền Chính uỷ Đoàn 332 (QK5) làm phó Chính uỷ, kiêm Chủ nhiệm chính trị Sư đoàn.
Ngày 11/9/1978. Tư lệnh Lê Chí Thuận cùng 15 đ/c trinh sát, 15 đ/c thông tin với 4 đài 15w về căn cứ của sư đoàn bb 23 (VNCH) tại thị xã Buôn Ma Thuột (Daklak), quyết định dùng căn cứ này làm căn cứ đầu tiên của F309 QĐND VN. Lúc này E812 đang đóng quân tại sân bay Nhân Cơ (Daknong); E31 (sau khi chiến đấu ở xA, xB, ngã ba Công Hương) về đóng quân tại Cẩm Ga; E96 thuộc Đoàn 334, cơ động về Đông đèo An Khê. Đồng chí phó Chính uỷ F làm việc với Phòng cán bộ QK5 xin cán bộ ngành Pháo binh, để thành lập Trung đoàn pháo binh 36 của Sư đoàn.
Ngày 27/9/1978, lễ công bố thành lập Sư đoàn được tổ chức trọng thể tại thị xã Buôn Ma Thuột (Daklak). Ngày 27 tháng 9 năm 1978 trở thành ngày truyền thống của Sư đoàn.
Những đơn vị tiền thân:
- Trung đoàn bộ binh 812. Được thành lập ngày 25 tháng 6 năm 1950, tiền thân là Đại đội 120, bộ đội địa phương khu 6, phát triển thành tiểu đoàn 840 chủ lực Quân khu 6, hoạt động chủ yếu trên chiến trường cực Nam Trung bộ. Sau khi hiệp định Genève được ký kết. Tiểu đoàn 840 được lệnh tập kết ra Bắc, xây dựng đơn vị theo hướng tiến lên chính quy, hiện đại. Đúng ngày sinh nhật chủ tịch Hồ Chí Minh, 19 tháng 5 năm 1974, Bộ tư lệnh Quân khu 6 quyết định thành lập trung đoàn bộ binh 812, gồm: D15, D186, D840, tiểu đoàn Đặc công D200, tiểu đoàn Pháo binh D30 của quân khu 6. Trong tổng tiến công và nổi dậy Xuân 1975, E812 đã tiế công giải phóng các chi khu: Tánh Linh, Hoài Đức, Thiện Giáo (tỉnh Bình Tuy), phối hợp với các đơn vị bạn tiến công giải phóng tỉnh Lâm Đồng, thành phố Đà Lạt, các thị xã Phan Rang, Phan Thiết, Bình Tuy và giải phóng hoàn toàn vùng đất khu 6.
Trung đoàn 812 đã được tặng thưởng 01 huân chương Quân Công hạng Hai, 05 Huân chương Chiến công hạng Nhất, 20 Huân chương Chiến công hạng Ba; Hai tiểu đoàn, D186, và D840 cùng C5 và C3 của D840 được tuyên dương danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân; Hai tiểu đoàn D15 và D186 được tặng danh hiệu "Thành đồng quyết thắng". Ngày 12 tháng 9 năm 1975, Trung đoàn 812 được Nhà nước tuyên dương danh hiệu : Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân.
Sau khi miền Nam hoàn toàn giải phóng, thống nhất đất nước. E812 được BTL Quân khu 6 giao nhiệm vụ truy quét Fulro tại khu vực Đầm Ròng, phía Tây tỉnh Lâm Đồng, sau đó D200, D30 tách khỏi đội hình E812, về trực thuộc QK6. Năm 1976, Bộ Tổng Tham mưu điều động các Tiểu đoàn D186, D840, D15 tăng cường cho hai tỉnh Lâm Đồng, Bình Thuận. Trung đoàn bộ binh 812 được bổ sung : D9 bộ đội địa phương tỉnh Phú Khánh và 01 tiểu đoàn của E bb 25 (QK5) gồm 500 tân binh, biên chế thành đơn vị kinh tế, trực thuộc Đoàn 334, QK5 với nhiệm vụ chủ yếu của Trung đoàn là làm thủy lợi, xây dựng khu chuyên canh trồng bông ở Thuận Hải.
Tháng 3 năm 1978, Bộ tư lệnh Quân khu 5, quyết định biên chế chính thức cho Trung đoàn 812, gồm 03 Tiểu đoàn bộ binh: D1, D2, D3 và 08 C trực thuộc, cùng 03 cơ quan : Tham mưu, Chính trị, Hậu cần, làm nhiệm vụ cơ động chiến đấu, bảo vệ biên giới tại khu vực từ ngã ba Tuy Đức tới ngã ba Lộc Ninh, thuộc địa bàn phía Tây Nam tỉnh Daklak.
Tháng 9, năm 1978, Ebb812 được điều động về đội hình Fbb309, đóng quân tại Nhân Cơ, huyện Dak Nông, tỉnh Daklak (nay là tỉnh Dak Nông) để huấn luyện, bổ sung trang bị. Trung đoàn bb 812 vốn có sở trường hoạt động độc lập, sức cơ động chiến đấu cao, do đó BTL Sư đoàn chủ trương tạo điều kiện cho Trung đoàn được huấn luyện tương đối cơ bản, làm lực lượng cơ động chiến đấu ở những giai đoạn quyết định.
Tại thời điểm này, Thiếu tá Lê Đức Thiện được bổ nhiệm làm trung đoàn Trưởng; Thiếu tá Trấn Đình Quý được bổ nhiệm làm Chính Ủy.
Trung đoàn bb 812 có sở trường đánh vận động tiến công kết hợp chốt, và đánh được các hình thức chiến thuật khác.
Ngày thành lập Sư đoàn được chọn đúng ngày kỷ niệm cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn (27 tháng 9 năm 1940), nhằm phát huy truyền thống quật cường của dân tộc, tinh thần của du kích Bắc Sơn làm hành trang để đơn vị đi suốt chặng đường xây dựng, chiến đấu và trưởng thành. Thường vụ Đảng uỷ- Bộ tư lệnh Quân khu 5 chấp thuận đề nghị của Đảng uỷ - BTL Sư đoàn cho phép Sư đoàn bộ binh 309 được mang tên Đoàn Bắc Sơn.

Những đơn vị tiền thân:
- Trung đoàn bộ binh 812. Được thành lập ngày 25 tháng 6 năm 1950, tiền thân là Đại đội 120, bộ đội địa phương khu 6, phát triển thành tiểu đoàn 840 chủ lực Quân khu 6, hoạt động chủ yếu trên chiến trường cực Nam Trung bộ. Sau khi hiệp định Genève được ký kết. Tiểu đoàn 840 được lệnh tập kết ra Bắc, xây dựng đơn vị theo hướng tiến lên chính quy, hiện đại. Đúng ngày sinh nhật chủ tịch Hồ Chí Minh, 19 tháng 5 năm 1974, Bộ tư lệnh Quân khu 6 quyết định thành lập trung đoàn bộ binh 812, gồm: D15, D186, D840, tiểu đoàn Đặc công D200, tiểu đoàn Pháo binh D30 của quân khu 6. Trong tổng tiến công và nổi dậy Xuân 1975, E812 đã tiế công giải phóng các chi khu: Tánh Linh, Hoài Đức, Thiện Giáo (tỉnh Bình Tuy), phối hợp với các đơn vị bạn tiến công giải phóng tỉnh Lâm Đồng, thành phố Đà Lạt, các thị xã Phan Rang, Phan Thiết, Bình Tuy và giải phóng hoàn toàn vùng đất khu 6.
Trung đoàn 812 đã được tặng thưởng 01 huân chương Quân Công hạng Hai, 05 Huân chương Chiến công hạng Nhất, 20 Huân chương Chiến công hạng Ba; Hai tiểu đoàn, D186, và D840 cùng C5 và C3 của D840 được tuyên dương danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân; Hai tiểu đoàn D15 và D186 được tặng danh hiệu "Thành đồng quyết thắng". Ngày 12 tháng 9 năm 1975, Trung đoàn 812 được Nhà nước tuyên dương danh hiệu : Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân.
Sau khi miền Nam hoàn toàn giải phóng, thống nhất đất nước. E812 được BTL Quân khu 6 giao nhiệm vụ truy quét Fulro tại khu vực Đầm Ròng, phía Tây tỉnh Lâm Đồng, sau đó D200, D30 tách khỏi đội hình E812, về trực thuộc QK6. Năm 1976, Bộ Tổng Tham mưu điều động các Tiểu đoàn D186, D840, D15 tăng cường cho hai tỉnh Lâm Đồng, Bình Thuận. Trung đoàn bộ binh 812 được bổ sung : D9 bộ đội địa phương tỉnh Phú Khánh và 01 tiểu đoàn của E bb 25 (QK5) gồm 500 tân binh, biên chế thành đơn vị kinh tế, trực thuộc Đoàn 334, QK5 với nhiệm vụ chủ yếu của Trung đoàn là làm thủy lợi, xây dựng khu chuyên canh trồng bông ở Thuận Hải.
Tháng 3 năm 1978, Bộ tư lệnh Quân khu 5, quyết định biên chế chính thức cho Trung đoàn 812, gồm 03 Tiểu đoàn bộ binh: D1, D2, D3 và 08 C trực thuộc, cùng 03 cơ quan : Tham mưu, Chính trị, Hậu cần, làm nhiệm vụ cơ động chiến đấu, bảo vệ biên giới tại khu vực từ ngã ba Tuy Đức tới ngã ba Lộc Ninh, thuộc địa bàn phía Tây Nam tỉnh Daklak.
Tháng 9, năm 1978, Ebb812 được điều động về đội hình Fbb309, đóng quân tại Nhân Cơ, huyện Dak Nông, tỉnh Daklak (nay là tỉnh Dak Nông) để huấn luyện, bổ sung trang bị. Trung đoàn bb 812 vốn có sở trường hoạt động độc lập, sức cơ động chiến đấu cao, do đó BTL Sư đoàn chủ trương tạo điều kiện cho Trung đoàn được huấn luyện tương đối cơ bản, làm lực lượng cơ động chiến đấu ở những giai đoạn quyết định.
Tại thời điểm này, Thiếu tá Lê Đức Thiện được bổ nhiệm làm trung đoàn Trưởng; Thiếu tá Trấn Đình Quý được bổ nhiệm làm Chính Ủy.
Trung đoàn bb 812 có sở trường đánh vận động tiến công kết hợp chốt, và đánh được các hình thức chiến thuật khác.
- Trung đoàn bộ binh 31.
Thành lập ngày 22/01/1946, tại thị xã Hải Dương, tiền thân là Trung đoàn 44 (chiến khu 3), sau đổi phiên hiệu là Trung đoàn 64 (Đại đoàn Đồng bằng). Chi đội trưởng đầu tiên của Ebb31 là đ/c Bùi Đức; Chính trị viên là đ/c Nguyễn Văn Nam; chi đội phó là đ/c Đoàn Thế Hùng. Địa bàn hoạt động của Trung đoàn gồm các Tỉnh thuộc vùng Trung du và đồng bằng Bắc bộ. Trong kháng chiến chống Pháp; Năm 1948, được Bác Hồ tặng danh hiệu "Trung đoàn Quyết thắng". Năm 1952 (Nhâm Thìn), Ebb31 vinh dự được Hồ Chủ tịch trao tặng danh hiệu "Trung đoàn dũng cảm đánh hăng". Trung đoàn đã tham gia các chiến dịch, Sơn Tây, Hà Nam Ninh, Tây nam Ninh bình và cùng Đại đoàn 320 về tiếp quản Hải phòng và làm nhiệm vụ huấn luyện, xây dựng, sản xuất tại các tỉnh đồng bằng Bắc bộ và Bắc Thanh Hóa. Năm 1966 cơ động về chiến trường khu 5, trực tiếp tham gia chống Mỹ cứu nước.
Trong đội hình Fbb2 và Fbb771, Trung đoàn tác chiến cơ động khắp chiến trường Quảng Đà, Quảng Nam và Tây nguyên. Trung đoàn đã được tặng thưởng nhiều phần thưởng cao quý gồm : 03 Huân chương Quân Công hạng Nhất, Nhì, Ba; Trên 30 Huân chương chiến công các loại cho đơn vị, và các cá nhân. Trung đoàn cùng 02 đơn vị trực thuộc là D8 và C7 được Nhà nước tuyên dương danh hiệu "Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân; Anh hùng liệt sỹ Nguyễn Nhân Biểu, nguyên chính trị viên C11, D9 đã trở thành tấm gương tiêu biểu cho khí phách và truyền thống vẻ vang của Trung đoàn.
Trong đội hình của Fbb2 (QK5), Ebb31 được biên chế gồm 03 tiểu đoàn bộ binh, D7, D8, D9 và 08 C trực thuộc, 03 cơ quan Tham mưu, Chính trị, Hậu cần. Nhiệm vụ của Ebb31 là chiến đấu ,bảo vệ tuyến biên giới trên địa bàn Tây nguyên. Trung đoàn do Thiếu tá Nguyễn Văn Hồng làm Trung đoàn trưởng và Thiếu tá Vũ Huy Lẫm làm chính ủy.
Tháng 9 năm 1978, Ebb31 được BTL QK5 điều động về làm đơn vị chủ công của Fbb309, đang chiến đấu tại khu vực xA, xB (mật danh 02 căn cứ của Trung đoàn 81, Polpot tại khu vực Salathon, huyện Lomphat, tỉnh Ratanakiri, Campuchia), Tây Đức Cơ (Gia Lai-KonTum) để nhanh chóng kiện toàn biên chế, tổ chức đơn vị, kịp thời huấn luyện, bổ sung trang bị, sẳn sàng thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị mới.
Trung đoàn bb 31 có sở trường đánh vận động tiến công và tập kích bằng hiệp đồng binh chủng.

- Trung đoàn bộ binh 96.
Là đơn vị chủ lực của QK5 được thành lập ngày 6 tháng 3 năm 1946. Tiền thân là Chi đội 2 Tiếp phòng quân thành phố Đà Nẵng. Trung đoàn trưởng đầu tiên của Ebb96 là đ/c Nguyễn Bá Phát, Chính ủy là đ/c Nguyễn Hữu thành. Trong đội hình Ebb96 có D1 (bộ đội địa phương tỉnh QN-ĐN). Trong kháng chiến chống Pháp, đ/c Thái Phiên và tập thể Dbb1 được tuyên dương danh hiệu "Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân". Trung đoàn được vinh dự mang tên Đoàn Quảng Nam - Đà Nẵng. Địa bàn hoạt động chủ yếu của đơn vị là chiến trường liên khu 5, chiến công tiêu biểu ,điển hình là 02 trận phục kích lập nên chiến thắng trên đường đèo Hải Vân, và trận phục kích tiêu diệt binh đoàn cơ động 100 của Pháp ở Dak- Pơ (An Khê) trên dường 19, được Chủ tịch Hồ Chí Minh 02 lần biểu dương, và Thủ tướng Phạm Văn Đồng tặng cờ "Giữ vững". Năm 2001 Ebb96 đã được Đảng và Nhà nước tuyên dương danh hiệu "Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân" thời kỳ chống Pháp.
Sau năm 1954, một bộ phận của Trung đoàn được lệnh tập kết ra Bắc, làm nhiệm vụ xây dựng kinh tế tại nông trường Điện Biên.
Tháng 10/1967. Ebb96 được tái thành lập, được biên chế bằng hỏa lực pháo mang vác, chiến đấu ở miền Đông Nam bộ và Campuchia, trung đoàn đã lập nhiều chiến công, tập kích vào các căn cứ địch; Tiểu đòa pháo binh D5 và đại đội pháo binh C7 được tuyên dương danh hiệu "Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân". Đến tháng 5/1972 Trung đoàn được giải thể.
Tháng 2/1974, do yêu cầu bức thiết của chiến trường, Ebb96 được thành lập lại, gồn các Tiểu đoàn như D1 (tức D25 anh hùng), D76, D72, D2 và một số tiểu đoàn bộ đội địa phương QN-ĐN và 01 Tiểu đoàn của thành phố Hải Phòng kết nghĩa, gửi con em vào Nam chiến đấu giải phóng Đà Nẵng. Trung đoàn đã tham gia giải phóng Duy Xuyên, Điện Bàn (tỉnh Quảng Nam). Trong chiến dịch Xuân 75, Trung đoàn đảm nhiệm một hướng tiến công quan trọng và đã cùng đội biệt động Lê Độ tiến công ,chiếm lĩnh, cắm cờ trên tòa thị chính Ngụy quyền tp Đà Nẵng trưa ngày 29/3/1975. Góp phần vào việc giải phóng hoàn toàn Tp. Đà Nẵng.
Tháng 4/1976 Ebb96 được điều về đội hình Đoàn 334 xây dựng kinh tế của QK5, trực tiếp làm nhiệm vụ trồng bông ở Thuận Hải.
Tháng 5/1978 Ebb96 được biên chế chính thức 03 Tiểu đoàn bộ binh: D4, D5, D6 và 08 C trực thuộc, 03 cơ quan thường trực sẳn sàng chiến đấu, trực thuộc BTL QK5; Tháng 9/1978 được điều về đội hình Fbb309, đứng chân ở đèo An Khê để củng cố tổ chức, huấn luyện, để chuẩn bị nhận nhiệm vụ mới. Lúc này Ebb96 do Thiếu tá Huỳnh Kim Sơn làm E Trưởng, và Thiếu tá Lê Đình Phùng làm Chính ủy.

- Các Đơn vị binh chủng của Sư đoàn.
Trung đoàn pháo binh E36. Nguyên trước đây là Trung đoàn bộ binh E36A, là một trong những Trung đoàn ra đời sớm nhất của quân đội ta, là một trong những Chi đội Vệ quốc quân đầu tiên, được thành lập ngày 10/01/1946, mang tên là chi đội Bắc Bắc, trực thuộc chiến khu 12, hoạt động trên địa bàn 2 tỉnh : Bắc Giang, Bắc Ninh. Chi đội trưởng đầu tiên là đ/c Nguyễn Bá Tuộng, Chính trị viên là đ/c Phan Phúc Tường. Đầu năm 1950, Trung đoàn gia nhập vào đội hình Đại đoàn Quân tiên phong 308. Trong kháng chiến chống Pháp, Trung đoàn tham gia hầu hết các chiến dịch lớn như : Biên giới, Trung du, Hoàng Hoa Thám, Hà Nam Ninh, Hòa Bình, Điện Biên Phủ. Cùng Đại đoàn 308 về tiếp quản thủ đô Hà Nội.
Trong cuộc tổng tiến công Xuân Mậu Thân (1968). trung đoàn vào Nam chiến đấu trên địa bàn các huyện: Hòa Vang, Duy Xuyên ,Điện Bàn, Đại Lộc (tỉnh Quảng Đà)... sau đó làm nòng cốt, tăng cường cho các địa phương. Tháng 03/1974, Trung đoàn tái thành lập, trong cuộc tổng tiến công và nổi dậy Xuân 75, Trung đoàn đảm nhiệm tiến công đánh chiếm cầu Bà Bầu, phát triển xuống An Xuân, giải phóng quận lỵ Lý Tín( nay là huyện Núi thành), tỉnh Quảng Nam.
Năm 1976, Trung đoàn pháo binh 36 được điều động về đội hình của Đoàn 332, QK5, làm nhiệm vụ xây dựng kinh tế. Tháng 9/1978, Epb36 vốn là một đơn vị bộ binh làm kinh tế, nhưng để làm nòng cốt, QK5 điều động một số cán bộ của trung đoàn pháo binh 576 - QK5 (trước đây do đ/c Trần Dực làm chính ủy) cùng một số cán bộ chuyên nghành pháo binh của Quân khu nắm được kỹ thuật pháo binh nên đã được điều động về đội hình Sư đoàn bộ binh 309 để huấn luyện, xây dựng thành Trung đoàn pháo, hỏa lực chủ yếu của Sư đoàn. Trong đội hình Trung đoàn, có D10, C2, là 02 đơn vị có bề dày truyền thống trong kháng chiến chống Mỹ, cùng 1/3 quân số am hiểu chuyên môn pháo binh, đã trở thành nòng cốt, cơ sở để Fbb309 xây dựng Trung đoàn từ một đơn vị bộ binh, thành trung đoàn pháo binh, đáp ứng kịp thời yêu cầu cấp bách của cuộc chiến đấu bảo vệ Tổ quốc trên biên giới Tây Nam.
Thời điểm Trung đoàn về đội hình Sư đoàn, biên chế của Epb36 gồm 03 Tiểu đoàn pb, D10, D11 D12, cùng các C trực thuộc, 03 cơ quan Trung đoàn. Đại úy Nguyễn Hữu Cây làm quyền Trung đoàn trưởng và Đại úy Lê Tá hiệu làm quyền Chính ủy.